İçindekiler
Özet
Lojistik sektörünün hızla gelişimi ve güncel ekonomik stratejiler ile beraber lojistik biliminde çeşitli alt alanlar oluşmakta ve yeni araştırma konuları ortaya çıkmaktadır. Bu alanlar işletmesel, çevresel ve teknolojik kriterler dahilinde çeşitlenmekte olup her biri lojistik faaliyetlerin verimini, duyarlılığını ve süreç kalitesini artırmaya yöneliktir. Yeşil lojistik, tersine lojistik, lojistikte dış kaynak kullanımı, hava lojistiği, elektronik tedarik zinciri yönetimi, perakende lojistiği ve lojistik köyler ve merkezleri gibi başlıklar bu alt alanlara örnek olarak sıralanabilir. Bu çalışmada bahsedilen yeni alt alanlar ve o alanların amaçları doğrultusunda tanımlar yapılıp bu alt alanların faydalarından bahsedilmesi amaçlanmaktadır.
Giriş
Lojistik bilimi güncel ekonomik düzende işletmelerin sürdürülebilir rekabet içerisinde verimlilik ve optimum faydayı sağlama açısından büyük önem arz etmektedir. Lojistik biliminin gelişimi ile beraber lojistik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve sınıflandırılmasına dair bir çok yeni başlık günümüzde önem kazanmış ve uygulama alanı bulmaktadır. Günümüzde hem yerel hem uluslararası işletmeler için üretim ve dağıtım fonksiyonları önem teşkil etmektedir. Bu iki fonksiyonun önemli ara yüzü olan lojistik kavramı gitgide önemli hale gelmeye başlamıştır. Ülkeler bu alanda kendilerini geliştirmeye, çalıştırmaya hatta birbirleri arasında rekabete girmeye başlamışlardır. Lojistik sektörü bu bağlamda hızla gelişmekte ve kalitesini artırmaktadır (Tutar vd., 2009:191).
1. Lojistikte Dış Kaynak Kullanımı
Giderek artan küreselleşme ve teknolojideki hızlı gelişmelerin etkisi altındaki işletmelerin, bu yoğun rekabet ortamında ayakta kalabilmeleri için üç temel özelliği bünyelerinde mevcut bulundurmaları gerekmektedir: hız, esneklik ve maliyet avantajı. (Taşlıyan, M. vd., 2016) Bu bağlamda işletmeler artan maliyetler ve operasyonel yoğunlukların işletmelere negatif yansımalarını azaltmak için dış kaynak kullanımı yöntemine rağbet göstermektedir. Bir firmanın ihtiyaç duyduğu lojistik faaliyetini kendisi yapmayıp, bu konuda uzmanlaşmış bir lojistik firmasına, bir sözleşme aracılığıyla yaptırmasına üçüncü parti lojistik yada lojistikte dış kaynak kullanımı denilmektedir. (Tunç, H., Kaya, M., 2016) Lojistik faaliyetler yapılırken işletmeler dış kaynak kullanım alanlarını genişletebilirler. Ambalajlama, envanter ve depolama yönetimi gibi faaliyetlerde dış kullanıma başvurularak kendilerine rekabet avantajı sağlayabilirler. (Taşlıyan vd., 2016)
2. Tersine Lojistik
Tersine lojistik hammadde, yarı mamul, nihai ürün ve ilgili bilgilerin tüketim noktasından orijin noktasına doğru, değer kazanımı veya uygun şekilde yok edilme sağlamak amacı ile etkin akışının planlama, uygulama ve kontrol aktivitesidir. Bu açıdan tersine lojistik, firmaların çevresel açıdan daha etkin olmalarını da sağlayan bir süreçtir. Dünyada birçok firma, tersine lojistiğin hem ekonomik hem de çevresel açıdan önemini fark etmiş ve bunu işletme misyonlarına taşımış bulunmaktadır. (Nakıboğlu, G., 2007)
3. Yeşil Lojistik
Lojistik, ekonominin önemli bir köşe taşıdır, ancak çok güçlü olumsuz çevresel etkileri vardır. Lojistiğin olumsuz çevresel etkisini azaltan ve aynı zamanda ekonomik açıdan gerekli lojistik tasarımını mümkün kılan yenilikçi fikirler esastır (Jammernegg vd., 2017).
Yeşil lojistik, lojistik fonksiyonlarının ekolojik sürdürülebilirlik hedeflerine yönlendirilmesidir. Yeşil lojistik sadece yeşil ürün veya hizmetlerin müşterilere sunulmasını değil, aynı zamanda ters lojistik ile birlikte lojistik faaliyet süresince olan ürünlerin genel lojistik akışını da ilgilendirmektedir. Yeşil Lojistik’in görevi, kaynak koruma ve çevre dostu olma dikkate alınarak; kaynakların en az kullanımı ve olası en düşük salınımlarla, doğru miktarda doğru malzemenin doğru yerde, doğru zamanda, doğru kalitede, doğru maliyetle sağlanmasıdır. (Zhang, Lee, Chan, Choy ve Wu, 2015; Deckert, 2016)
4. Lojistik Köyler ve Merkezler
Genel bir tanım olarak lojistik köy, lojistikle ilgili tüm faaliyetlerin etkin ve verimli biçimde gerçekleştirilmesi için özel olarak kurulmuş yerlerdir. Europlatforms’a göre lojistik köy, demiryolu ve karayolunu limanlarla bütünleşik bir şekilde bütünleşmesini sağlayan tek çözümdür (Euromedtransport, 2008: 12). Bununla beraber lojistik köy ile paralel bir tanımlamada kurulan lojistik merkezler bulundukların çevrenin depolama, taşıma, elleçleme ve benzeri işlemler için bir üs niteliğinde olarak faaliyet göstermektedir.
Günümüzde dünyanın pek çok ülkesinde lojistik köy örneklerine rastlamak mümkündür İlk olarak ABD’de ortaya çıkan lojistik köy kavramı günümüzde başta Almanya, İtalya ve İspanya olmak üzere pek çok Avrupa Birliği ülkesinde benimsenmiş ve yaygınlaşmıştır. (Baki, R., 2018)
5. Bilgi Sistemleri
Gelişen teknoloji ile beraber özellikle tedarik zinciri yönetimi kapsamında daha hızlı ve pratik yöntemlerin kullanılmaya başlanması zaman ve masraftan tasarruf edilmesini sağlamıştır. Özellikle depolama işlemlerinde barkodlama, RFID, WLAN, robotizasyon ve otomatik tasniflendirmeye yönelik teknolojik gereçlerin kullanılmaya başlanması beraberinde lojistik ve tedarik zinciri yönetimi dahilinde yeni sistemlerin gelişmesine yol açmıştır.
Tedarik zincirlerinde RFID ile ilgili mevcut çalışmalar envanter yönetimi, lojistik ve nakliye, montaj ve imalat, nesnelerin takibi ve konumu, çevre sensörleri vb. konularına odaklanmaktadır (Gaukler ve Seifert, 2007). Küreselleşmenin etkisiyle artan rekabet ortamında, tedarik zinciri performansı birçok sektörde en önemli konulardan biri haline gelmiştir. RFID teknolojileri aracılığıyla ürünlerin izlenebilirliğini ve tüm tedarik zinciri boyunca görünürlüğün artması tedarik zinciri performansının iyileşmesine imkan sağlamaktadır (Whitaker ve diğerleri, 2007). Bu teknoloji sayesinde uluslararası pazarlarda faaliyet gösteren işletmelerin lojistik operasyonel süreçleri hızlanmakta ve etkili bir envanter yönetimi işlev kazanmaktadır (Chow ve diğerleri, 2006).
6. Kamu-Özel İş birliği
Devlet ve özel sektör ticaret zinciri içerisinde yer yer iş birlikleri yaparak gereken ihtiyaç noktalarında ortak çalışma modelleri üretmektedirler. Lojistik sektörü dahilinde de devletin uzmanlık veya iş yükü konusunda eksik olduğu noktada özel sektör işletmeleri ile iş birlikteliği yaptığını görmekteyiz
6.1. Yap-İşlet-Devret Modeli
Kamu kuruluşları ve özel sektör işletmeleri, gereksinimler ve ihtiyaçların tedariğinin doğru bir şekilde sağlanabilmesi amacıyla belirli alanlarda işbirlikleri kurmaktadır. Kamu özel sektör işbirlikleri 3PL ve 4PL gibi dışarıdan lojistik hizmeti sağlama veya stratejik ittifaklara gitme şekillerinde ortaya çıkabildiği gibi, özellikle ulaştırma altyapı faaliyetlerinde Yap-İşlet-Devret (YİP) gibi özelleştirilmiş modeller şeklinde de karşımıza çıkabilmektedir. (Erturgut, R. 2019:246) Bu modeller dahilinde lojistik altyapı birimleri olan köprü, liman, gar, antrepo ve sair yapıların özel sektör tarafından yapılarak doğru bir şekilde işletilmesi amaçlanmaktadır.
6.2. Afet Lojistiği
Özellikle afet durumlarında kamunun hızlı ve doğru biçimde lojistik planlamayı sağlayarak gerekli ihtiyaç malzemelerini afet bölgesine kullanılabilir şekilde ulaştırması gerekmektedir. Afet yönetiminin lojistik fonksiyonu en az operasyon kadar önemlidir. Afet lojistiği, günümüzde üzerinde sürekli çalışılan bir alan olup, yeni yaklaşımlar oluşturulmaktadır. Özelliklere afetlere olay bazlı bakılmalıdır. Çünkü her afet, türü, şiddeti, meydana geldiği zaman ve coğrafya ile o yerin hassasiyetine bağlı olarak çok farklı özelliklere sahip olabilir. Bu nedenler söz konusu ölçütler dikkate alınarak riskin sürekli ölçümü ve afet yönetim planlarının revizyonu gerekmektedir. Afet yönetiminin olay bazlı ve dinamik olması gerekmektedir. (Önsüz, M. F.; Atalay, B. 2015) Devlet organizasyonunun yoğun ve bürokratik yapısı afet durumlarında hız faktörünün önünde engeller yaratabilme ihtimaline karşın özel sektör ile iş birliklikteliğine girmektedir.
7. E-Tedarik Zinciri Yönetimi
Günümüzde pazarlama çabalarının odağında tüketiciler yer almaktadır. Tüketicilere daha fazla değer yaratan işletmelerin daha fazla rekabet avantajına sahip olacağını kanıtlayan birçok çalışma mevcuttur. Ancak firma başarısı tüketicilere değer sağlarken aynı zamanda şirkete ve ortaklara da değer sağlamakla mümkün olabilmektedir. Bu yüzden firmalar tasarım aşamasından satış sonrası hizmetlere kadar, hem tüketiciler hem şirket ortaklarına değer yaratan sistemler ve organizasyonlar kurma konusunda uğraşlar vermektedirler. E-tedarik sistemleri bu uğraşların bir sonucu olarak ortaya çıkan değer zinciridir. (Karaca, Y., Demirtaş, M. 2010)
E-tedarik zinciri yönetimi, internet ve tedarik zinciri yönetimi tek çatı altında toplayan ve tüm tedarik zincirini yönetmek ve veri paylaşımını sağlamak için çeşitli yazılımlar kullanılan bir yapı olarak tanımlanabilir. (Barutçu ve Tunca, 2012:1049) E-tedarik zinciri yönetimi ile teknolojik gelişmeler doğrultusunda işletmelerin tedarik zincirlerini yönetmeleri internet altyapısı sayesinde kolaylaşmış ve efektif bir veri işleme imkanı sunmuştur.
Tedarik zinciri yönetiminde hızlı ve doğru bilgi akışıyla müşteri memnuniyeti esastır. Bu doğrultuda internet tabanlı tedarik zinciri, hizmetlerin geliştirilmesi, maliyetlerin düşürülmesi, müşteri ilişkilerinde daha verimli geri dönüşler ve zincirdeki işletmeler arasında etkili bir iletişim gibi yararlar sağlamaktadır. (Lancioni vd, 2000:46; Gedikli, 2006:43)
7.1. Perakende Lojistiği
Perakende sektöründe günümüz lojistik kriterlerinden hız ve maliyet avantajları büyük önem arzetmektedir. Perakende sektörü işletmelerinin yüksek rekabetçi bir piyasa içerisinde en üst seviyede verimi alarak optimal kar marjını yakalama çabasında olmalarından dolayı lojistik faaliyetlerine yüksek yatırımlar yapmaktadırlar. Bu bağlamda perakende lojistiği kavramı bu işletmeler için büyük önem arz etmektedir.
Perakendecilik ve lojistik ürün durumu ile ilgilidir. Doğru ürünleri, doğru zamanda, doğru yerde bulundurmak olarak nitelendirilmektedirler. Aslında bu açıklama bir tedarik sistemi için ne kadar çaba gösterilmesi gerektiğini ve tedarik sistemlerinin maruz kalabileceği pek çok yanlış uygulamayı yeterince dikkate almamaktadır. Asıl yönetim becerisi, tüketici taleplerini kavrayıp bunun değişkenlik gösterdiği durumlara, gerekli şekilde tepki verirken, talep edilen ürünün bulunurluğunu her zaman sağlamaktır (Fernie ve Sparks 2004: 3).
8. Süt Taşıma Yaklaşımı
Dijital kanallardan dijital ürünler satan elektronik ticaret siteleri hariç, tüm dijital, elektronik veya geleneksel ticaretin tamamı fiziksel ürünler sumak için fiziksel kanallara ihtiyaç duyarlar. Ulaşım ağı ürün teslimatını yönetir. Ulaşım ağlarının, süt dağıtımı, doğrudan nakliye, özel ağlar vb. birkaç farklı türü vardır. Doğrudan nakliye ağı tedarikçilerden müşterilerine ürünler sunmaktadır, gönderiler tam dolu araçlar ile yapılabildikleri ölçüde maliyet olarak ucuz olabilmektedirler. Ancak işletmeler açısından her bir gönderinin tam dolu konteynırlarla yapılabilmesi pek mümkün görünmemektedir. Bu nedenle de süt dağıtımı ve yük birleştirme uygulamalarının yapılması zorunludur (Du, Wang ve Lu; 2007:565)
Diğer taraftan büyük çoğunluğu kara ulaşımı ile sağlanan süt taşımacılığında hacimsel bir artış oluşmasının; emisyon miktarı artışından, enerji kullanımına, geri dönüşüm ve atık yönetimine kadar uzanan çevresel ve ekonomik sonuçları bulunmaktadır. (Erturgut, R., 2019)
9. Hava Lojistiği
Taşıma modelleri arasında hız mesafe ölçeği bakımından en hızlı taşıma modeli olarak belirtilen havayolu taşıması gün geçtikçe araçların çeşitlenmesi ve hız faktörünün lojistik faaliyetler içinde öneminin artması ile beraber daha yaygın kullanılan bir model haline gelmiştir. Bununla beraber deniz ve kara yolunun aksine havayolu taşımalarında kaza kırım olaylarının çok daha az yaşanması havayolu taşımacılığına güven olgusunu da eklemiştir.
Küresel tedarik zincirinin gelişimi ve uluslararası rekabetin artması, hava lojistiğini ekonomik kalkınmada özel bir alanda konumlandırmaktadır. Çünkü ekonomik verimliliği arttırmak, stok maliyetlerini azaltmak, küresel ölçekte hammadde ve emtianın akışını hızlandırmak için küresel tedarik zinciri geliştirilmelidir. Ayrıca hayatın hızlanması, ticaretin ve hizmetlerin daha çabuk karşılanmasına olan talebi de arttırmaktadır. Bu bağlamda hava lojistiği; hızlı, güvenli ve uzun mesafeli malzeme akışı sağlaması gibi karakteristik özellikleriyle modern ekonominin gelişimi açısından önemlidir (Wang ve Liu, 2014, s. 1742).
Hava lojistiği ağırlıklı olarak “perishable” olarak adlandırılan (ilaç, raf ömrü kısa sebze-meyve, kimyasal vs.) hızlı bozulabilen veya hacimsel ağırlık olarak küçük ama bedel olarak değerli ürünlerin taşımasında tercih edilmektedir. Bu bağlamda tedarik zinciri içerisinde yer alan kritik ve önemli materyallerin gerek zaman yönünden tasarruf edilerek hızlı bir ulaşım sağlanması gerekse güvenli bir şekilde ulaştırılması açısından hava lojistiği önemli bir yerde bulunmaktadır.
Gelişmekte olan ve Dünya ticaretinden daha fazla pay almak isteyen, ancak coğrafya olarak diğer pazarlara çok uzak olan; Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika gibi ülkelerin, Hava Lojistiği konusunda direkt yatırımlara giriştiğini görmekteyiz. Artan ortalama gelir düzeyleri ile vatandaşlarının seyahat tercihleri de farklılaşan bu yeni aktörlerin, hava lojistiği yatırımlarına girişmesi ile sektördeki etkililiğin güvenilirliğin ve profesyonelleşme düzeyinin de artması beklenmektedir. (Erturgut, R., 2019:258)
Yazar;
Arş. Gör. Eren AYDIN
KAYNAKÇA
1. Baki, R. (2018). Avrupa Birliği Ülkeleri ile Türkiye’deki Lojistik Köy Uygulamaları ve Uygun Kuruluş Yeri Seçimi . Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 5 (2) , 148-162 . DOI: 10.30803/adusobed.424132
2. Barutçu, S. & Tunca, M. Z. (2012). “The impacts of e-scm on e-tailing industry; an analysis from porter’s five force perspectives. Social and Behavioural Sciences 58 (2012), 1047-1056.
3. Chao, C.C., Yang, J.M. ve Jen, W.Y. (2007). “Determining Technology Trends and Forecasts of RFID by a Historical Review and Bibliometric Analysis from 1991 to 2005”, Technovation, 27, 268-279.
4. Du, Timon, F.K. Wang, Pu-Yun Lu (2007). Real-Time Vehicle-Dispatching Systemfor Consolidating Milk Runs, Transportation Research Part E 43, pp. 565– 577 Euromedtransport (2008), Future Developments/Logistics Demands, Toplantı Sunumu, 29 Mayıs, Bologna, http://www.euromedtransport.org/En/image.php?id=1378
5. Erturgut, Ramazan (2019) “Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetimi” 246 Ankara:Nobel.
6. Fernie, John – Sparks, Leigh, “Logistics And Retail Management: Insights Into Current Practice And Trends From Leading Experts, Kogan Page Limited, London, 2004,s. 2-3
7. Gaukler, G.M. ve Seifert, R.W. (2007). “Applications of RFID in Supply Chain”, Springer Series in Advanced Manufacturing.
8. Gedikli, D.C. (2006) İnternet tabanlı tedarik zinciri yönetiminin kobi’lerde uygulanması için bir model önerisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Kayseri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
9. Jammernegg, Werner ve Wakolbinger, Tina and Hemmelmayr, Vera and Anderluh, Alexandra (2017). Citylogistik und intermodaler Transport als Unterstützer grüner Logistik. Jahrbuchder
10. Lancioni, A. R., Smith, F. M., & Olivia, A. T. (2000) The role of the internet in supply chain management, Industrial Marketing Management 29,45-46.
11. Logistikforschung: innovative Anwendungen, Konzepte & Technologien içinde.
12. Karaca, Y. & Demirtaş, M. (2010). E-TEDARİK SİSTEMLERİNİN İŞLETME PERFORMANSINA ETKİSİ VE DENGELİ SKOR KART İLE PERFORMANS ÖLÇÜMÜ . Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi , 6 (11) , 47-62 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ijmeb/issue/54828/750554
13. Kaya, M. & Tunç, H. (2016). İşletmelerin Dış Satım Faaliyetlerini Artırmada Lojistikte Dış Kaynak Kullanımının Rolü: Bölgesel Bir Uygulama Role Of Outsourcing In Logistics To Increase The Foreign Sales Of Enterprises: A Regional Application . Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 8 (15) , 357-368 . DOI: 10.20875/sb.89908
14. Nakıboğlu, G. (2007). TERSİNE LOJİSTİK: ÖNEMİ VE DÜNYADAKİ UYGULAMALARI . Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi , 9 (2) , 181-196 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/gaziuiibfd/issue/28332/301099
15. Önsüz, M. & Atalay, B. (2016). Afet Lojistiği . Osmangazi Tıp Dergisi , 37 (3) , 1-6 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/otd/issue/20470/217999
16. Özbay, T. (2004), “Sorularla Dış Kaynak Kullanımı (Outsourcing)”. İstanbul: Ġto Yayınları No: 2004- 27.
17. Taşlıyan, M. , Çiçeklioğlu, H. & Yılmaz, Ö. İ. (2016). Lojistik Yönetiminde Dış Kaynak Kullanımının Önemi . International Journal of Academic Values Studies , (6) , 35-55 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijavs/issue/28373/301683
18. Tutar, E., Tutar, F., Yetişen, H. (2009), Türkiye‟De Lojistik Sektörünün Gelişmişlik Düzeyinin Seçilmiş Ab Ülkeleri ( Romanya Ve Macaristan ) İle Karşılaştırmalı Bir Analizi. Kmu İibf Dergisi Yıl:11 Sayı:17 Aralık/2009
19. WANG, X. & LIU, C. (2014). Aviation Logistics Development Research. In 2014 International Conference on Mechatronics, Electronic, Industrial and Control Engineering (MEIC-14). Atlantis Press. Shenyang : China. DOI: 10.2991
20. Whitaker, J., Mithas, S. ve Krishnan, M.S. (2007). “A Field Study of RFID Deployment and Return Expectations”, Production and Operations Management, 16(5), 599-612.
21. Zhang, S., Lee, C.K.M., Chan, H.K, Choy, K.L ve Wu,Z. (2015). Swarm intelligence applied in green logistics:A literature review. Engineering Applications of Artificial Intelligence, 37, 154–169.
Comments